На самитот ЕУ – Западен Балкан, одржан во Софија на 10 ноември 2020 година, шефовите на држави и влади потпишаа декларација за Зелената агенда за Западен Балкан. Со потпишувањето на софиската декларација, земјите од регионот се обврзаа дека ќе работат заедно со ЕУ, со цел Европа да стане климатски неутрален континент, до 2050 година.
Речиси една година по потпишувањето на софиската декларација, на Самитот ЕУ- Западен Балкан, кој се одржа на почетокот на октомври во Брдо, Словенија, беше постигнат договор за Акционен план за Зелената агенда. Акциониот план се однесува на реформи насочени кон климатска акција, контрола на загадувањето, заштита на природата и биолошката разновидност и регионална интеграција.
Акциoниот план на Зелената агенда има пет столба:
- Декарбонизација;
- Циркуларна економија;
- Чистење од загадување;
- Одржливото земјоделство и
- Заштита на природата и биолошката разновидност.
Обновливи извори на енергија, заштита на климата (декарбонизација) – Западен Балкан е регион кој е силно погоден од климатските промени, што бара намалување на емисиите на стакленички гасови и зголемување на отпорноста на ефектите од климатските промени. Партнерите од овој регион ќе бидат поддржани во согласност со новото европско законодавство во насока на намалување на емисиите на CO2 преку квоти и механизми за одредување на цените на јаглеродот. Поради екстремно големата зависност од јаглен, неопходна е транзиција кон чисти и обновливи извори на енергија. ЕУ особено ќе ги охрабри транспортните модели кои во помала мера ја загадуваат животната средина, како што е случајот со железничкиот транспорт. Во делот со декарбонизација, индикативниот рок за усогласување со европскиот закон за климата и усвојување на визијата за постигнување климатска неутралност е 2025 година.
Транзиција кон циркуларна економија – Транзицијата кон циркуларна економија е клучот што на ЕУ и на Западен Балкан им гарантира зелена транзиција. ЕУ ќе го поддржи Западен Балкан во развивањето стратегии за подобрување на одржливоста на производството на суровини, превенција, намалување, рециклирање и управување со отпад, земајќи го предвид целиот животен циклус на производот.
Сегментот на циркуларната економија подразбира дека најдоцна до 2023 година ќе се развијат стратегии кои ќе го опфатат целиот животен циклус на производот. Лидерите ветија дека ќе ја подигнат свеста за превенција и сепарација на отпадот.
Намалување на загадувањето на воздухот, водата и земјата – Загадувањето на воздухот во Западен Балкан е на највисоко ниво во Европа и има директно влијание врз здравјето на населението. ЕУ ќе му помогне на регионот да се усогласи со стандардите на ЕУ кога станува збор за квалитетот на воздухот и водата, како и за управувањето со отпадните води. Ова вклучува посовремен мониторинг и понатамошни инвестиции во овие области.
На ова поле мерките вклучуваат ратификација на Конвенцијата за прекугранично загадување на воздухот и нејзините протоколи до 2025 година. Предвидено е и спроведување на стратегии за квалитет на воздухот и изградба на потребната инфраструктура за третман на отпадните води најдоцна до 2030 година.
Одржливо земјоделство и производство на храна – Земјоделството и поврзаните активности сочинуваат околу 10% од БДП на Западен Балкан. ЕУ ќе ја засили својата поддршка за одржлив рурален развој, помагајќи ѝ на земјоделската храна да го зголеми квалитетот и безбедноста на храната, да го намали отпадот, да го подобри усогласувањето со стандардите за безбедност на храната и благосостојбата на животните на ЕУ и да промовира еколошки и органско производство. Во однос на одржливото земјоделство, индикативната временска рамка е поставена 2026 година, како хоризонт за усвојување на стандарди за безбедност на храната, здравјето и благосостојбата на растенијата и животните, управувањето со отпадот, како и поддршка за органско и прехранбено производство без никакво загадување и намалување. на синтетички хемикалии.во производството на храна. Мерките во земјоделството ќе треба да вклучуваат употреба на обновливи извори на енергија.
Биодиверзитетот и заштитата на екосистемите – Западен Балкан е богат со живеалишта и видови кои треба да се заштитат и зачуваат за идните генерации. ЕУ ќе го поддржи регионот во развојот и спроведувањето на Акциониот план за биолошка разновидност на Западен Балкан, како и Планот за обновување на потенцијалот на шумите. Кога станува збор за заштитата на природата и биолошката разновидност, земјите од регионот презедоа одговорност за подготовка на планови за обновување на шумскиот предел до 2024 година.
Со Акциониот план за зелена агенда, се отвора патот за реализација на Економскиот и инвестициски План за Западен Балкан, вреден 30 милијарди евра. Со овој план е предвидено земјите од регионот да добијат девет милијарди евра неповратна помош и 20 милијарди евра инвестиции, за периодот 2021-2027. До крајот на оваа година заедно со 600 милиони евра што Европската комисија ќе ги предложи во рамките на Инструментот за претпристапна помош (ИПА), ЕУ ќе стави на располагање 1,1 милијарда евра за спроведување на Економскиот и инвестицискиот план за Западен Балкан.
